Studiereis kerkfabriek St.-Catharina Maaseik naar St.-Truiden

In zijn bewogenheid om ons roerend en onroerend religieus erfgoed zo goed als mogelijk voor de toekomst te bewaren probeert de kerkfabriek voortdurend kennis, expertises en “good practices” te vergaren. Eén van de manieren waarop wij dit doen is door de jaarlijkse studiereis waarbij een spraakmakend project wordt bezocht. Dit jaar hebben wij de kerkraad van St.-Truiden aangezocht en bereid gevonden om ons ontvangen. Niet in het minst omdat onze meewerkende priester, Z.E.H. Albert Thijs, hier tot enige tijd geleden pastoor-deken was.

De O.L.V.-Tenhemelopneming-kerk heeft momenteel een gigantische restauratie, die in 2004 een aanvang nam, achter de rug en beschikt over een tot de verbeelding sprekende schatkamer.
Op donderdag 14 juni, vertrokken we met enkele auto’s naar St.-Truiden. Aan het minderbroeders klooster aldaar werden we opgewacht door Louis, een oud-collega van onze voorzitter. In dit klooster bevindt zich ook het “Museum De Mindere”. Het museum wordt gerund door een vzw en het klooster zelf komt binnenkort leeg te staan. Dit museum heeft Franciscus van Assisi als centraal thema en herbergt een grote collectie erfgoed afkomstig uit franciscaner kloosters en kerken en van aanverwante orden. Hoewel er gewerkt werd aan en nieuwe opstelling, meer bepaald aan een evocatie van het leven van St.-Franciscus en zijn volgelingen: “Zij kwamen op blote voeten …”, kregen we toch een overzicht van de rijke collectie waarover het museum inmiddels beschikt en die nog steeds wordt aangevuld.
 
Vervolgens ging het naar de O.L.V.-kerk. Louis schetste de geschiedenis van de kerk. Zoals de meeste kerken in historische steden gaat aan deze kerk ook een hele geschiedenis vooraf. In de vroege middeleeuwen ontstaan uit een houten kerkje (11de eeuw) dat in 1086 is afgebrand en waarvoor er een romaanse stenen kerk in de plaats kwam (12de eeuw) die later werd uitgebouwd tot een gotische kerk 14de – 15de eeuw), waarvan later dan ook nog eens de toren inviel (1668). Omdat de wederopbouw wegens geldgebrek uitbleef zijn de brokstukken bijna twee eeuwen blijven liggen. Het verhaal klonk zowaar bekend in de oren. Totdat er in de 19de eeuw een dynamische deken was, die vond dat de kerk er lang genoeg voor schandaal had bijgelegen en werd besloten om een nieuwe toren in neogotische stijl te bouwen (1847-1852). (n.v.d.r.: Onze St.-Catharinakerk werd in dezelfde periode gebouwd/herbouwd maar dan in neoclassicistische stijl). In dezelfde periode werd ook de kerk zelf grondig gerestaureerd en werden neogotische elementen aan de buiten- en binnenzijde toegevoegd. Zo ontstond de huidige deels gotische en deels neogotische kerk (met een nog romaans  achterkoor) die een schoolvoorbeeld is van de Vlaamse (neo-)gotiek en vanuit heel de wereld belangstellenden en deskundigen aantrekt. Louis wees ons op tal van “speciallekes” die er in de kerk te zien waren. Zo is de travee het korst bij de toren van deze kerk een stuk korter dan de drie andere traveeën. Omwille van de stabiliteit heeft men de nieuwe toren korter bij het schip van de kerk moeten geplaatsen dan het geval was bij de oorspronkelijke kerk. Op het plein voor de kerk is in de bestrating met roodachtige kasseien aangegeven tot waar de kerk oorspronkelijk moet hebben gereikt. Alles bij elkaar werd de kerk met 14 m ingekort. Ook bij de zijaltaren, beelden en schilderijen gaf Louis uitleg met bijzondere aandacht voor de symboliek die erin verwerkt was.
 
Camille Vanlangendonck, penningmeester van de kerkraad en voorzitter van de vzw STS (Sint-Truidense Schatten), gaf uitleg over hoe zij de restauratie van de kerk hadden aangepakt. Hij werd hier dikwijls in bijgetreden en aangevuld door Polly Van Marsenille. Polly is lid van de vzw en technisch adviseur van de kerkraad bij de verbouwingen en restauraties en is van beroep schrijnwerker. Het moet wel gezegd worden dat zij nog volgens het oude systeem van betoelaging hebben kunnen werken. Momenteel is het door het veranderde reglement inzake subsidies allemaal een stuk moeilijker geworden. De volledige restauratie had 14 jaar geduurd (van 2004 tot 2018). Zij hadden met een enveloppensysteem gewerkt waardoor de werken zich zo goed en zo kwaad mogelijk bleven opvolgen. De coördinatie hiervan vroeg stukken van mensen. Wekelijks werden werfvergaderingen gehouden waarin nauwgezet en schriftelijk werd bijgehouden wat er was gerealiseerd en wat niet en wat diende aangepast te worden. Het is niet verwonderlijk dat de leden van de kerkraad hierin een massa van hun vrije tijd hadden gestoken en dit vaak ten koste van andere (familiale) verplichtingen. De notulen van de gehele restauratie hebben 15 lopende meters aan archief opgeleverd.
 
Om het kerkelijk erfgoed van de O.L.V. kerk en omliggende kerken nog beter en iets minder strak op administratief vlak te kunnen beheren, had men vanuit de kerkraad een vzw gesticht. Officieel heeft deze vzw tot doel het beheer van de kunstvoorwerpen in de schatkamer te behartigen en aan andere kerkfabrieken advies te geven over hun religieus erfgoed en hen te helpen bij het beheer ervan. Om het met de woorden van voorzitter Camille te zeggen: “Wij willen ervoor zorgen dat het kerkelijk erfgoed van St.-Truiden niet verloren gaat, verzamelingen niet versnipperd worden maar hier in St.-Truiden blijven en ze toegankelijk te maken. Dit erfgoed mag niet opgesloten blijven in stoffige kisten maar moet terug levendig gemaakt worden.” Hier waren wij dus zeker aan het juiste adres.  De vzw draagt dus zorg voor het roerende erfgoed en dit houdt de kunstvoorwerpen die zich in de schatkamer en twee depots bevinden in. Het onroerende erfgoed (het kerkgebouw) en het roerende erfgoed (de kunstvoorwerpen) dat zich in de liturgische ruimte bevindt, blijven evenwel onder de verantwoordelijkheid en beheer van de kerkraad vallen.  De vzw krijgt deze erfgoederen ook niet in bezit maar in langdurige bruikleen en dit omwille van bepaalde juridische en fiscale redenen. De vzw wordt ook gevraagd om erfgoed afkomstig van inmiddels gesloten kerken of van kerken waarvan de kerkfabriek het beheer niet meer aankan, te beheren. Weer neemt de vzw deze goederen enkel in bruikleen. Op deze manier is er een enorm grote en waardevolle collectie ontstaan. In de schatkamer en in het depot boven de sacristie konden wij vaststellen dat zij (de vzw) het op vernuftige wijze hebben klaargespeeld om in relatief kleine ruimten zeer veel erfgoederen ten toon te stellen of volgens de regels van de (conserverings-)kunst op te slaan. In de schatkamer trokken wij grote ogen open bij het zien van al dat fraais maar dit artikel zou veel te lang worden, moest ik dat hier allemaal beschrijver. Als teaser vernoem ik toch maar de relikwieën in kunstige houders en schrijnen, het zilveren vaatwerk, de collectie kelken, een collectie van 12 zilveren apostelen en zeker de prachtige monstrans.
Maar daar moet u zelf maar eens naar gaan kijken.

Carl Deckers, secretaris kerkfabriek St.-Catharina