Deel 3 Harlindis en Relindis

In september 2022 wordt de Harlindis en Relindis Ommegang georganiseerd in Maaseik. We vinden er heel wat informatie over terug op website www.harlindisrelindis.be die we bij deze graag aanbevelen. In Kerk en Leven bereiden we de Ommegang voor in wekelijkse bijdragen over de heidense en de christelijke context, waarin Harlindis en Relindis leefden.

3. De organisatie van de Kerk was in de eerste eeuwen nog zeer los.
 
Een allesomvattende kerkorganisatie bestond in de eerste tijden van het christendom nog niet. Men kende een aantal zelfstandige gemeenten, die door brieven en door uitwisseling van gezanten veel contacten onderhielden. De christenen kwamen samen in particuliere woningen en vanaf de tweede eeuw ook in openbare bedehuizen die in tijden van vervolging gesloten of afgebroken werden. Doop, handoplegging en boetedoening werden ter onderscheiding van de heidense als christelijke ‘mysteriën’ beschouwd. De christenen begroeven hun doden in openluchtkerkhoven of onder de grond, in catacomben, net zoals de heidenen deden. In de eredienst viel de klemtoon op het samenzijn, op het vergaderen. Een sobere maaltijd, de agapè, werd door de gelovigen in gemeenschap genuttigd. Het breken en ronddelen van brood en wijn, de communio, besloot de dienst die een gedachtenis was van het Laatste Avondmaal.
 
De oudste gemeenten kenden nog geen onderscheid tussen geestelijken en leken. Later, toen de eenvoudige gedachtenismaaltijd tot een offermaal en sacrament werd, kreeg de voorzitter bij deze maaltijd een priesterlijke functie. De gelovigen zelf noemden elkaar broeders en zusters. De gemeenten werden geleid door mannen die al langer in de beweging stonden, presbyters (ouderlingen, priesters). De priesters werden bijgestaan door diakens, die zich meer om de praktische organisatie en de armenzorg bekommerden. Een episkopos (opziener, bisschop) werden door en uit de gemeente gekozen om de goederen van de gemeente te beheren en om algemeen toezicht te houden in een diocees (bisdom) dat hem als werkterrein werd toegewezen.
 
Vrij vlug groeide de bisschop uit tot de centrale figuur in de kerkelijke organisatie. In zijn diocees oefende hij een zeer grote macht uit. De bisschoppen van de zeer grote christengemeenten werden gaandeweg nog belangrijker dan de andere bisschoppen: zij werden archi-episkopos (aartsbisschop).
 
In sommige gemeenten gold lange tijd de opvatting dat iedere christen eigenlijk ook priester was. In het algemeen werd echter al vroeg een onderscheid gemaakt tussen geestelijken en leken. Toen de gemeenten in ledental toenamen, kwamen er naast de diakens ook subdiakens (onderdiakens) en lagere bedieningen zoals ostiarii (deurwachters), lectores (voorlezers), exorcisti (bezweerders) en acolythi (acolieten).
 
Er waren lange perioden van vrede, waarin de christelijke godsdienst kon gedijen. Ook waren er tijden, waarin de christenen werden vervolgd. We hebben erover geschreven in de eerste aflevering. Met het tolerantie-edict van Miliaan in 313 was de christelijke Kerk op weg om een verbond te sluiten met de heidense Romeinse staat: de heidense staat werd een beetje christelijk en het christendom een beetje heidens. Onder keizer Theodosius (379-394) werd het christendom in 394 staatsgodsdienst, de enige erkende godsdienst voor de volkeren die onder het Romeinse bestuur vielen. De rollen werden nu omgekeerd en men kon de niet-christenen gaan vervolgen. Tempels en synagogen werden verwoest. Op tempelbezoek stond verbanning en zelfs doodstraf…
 
De christenen begonnen nu overal door te dringen, niet alleen in de steden maar gaandeweg ook op het platteland, al was het daar soms heel oppervlakkig. Het heidendom handhaafde zich inderdaad nog lang op het platteland. De woorden païen (heiden) en paysan (landman) komen overigens beide van paganus (dorpsbewoner).
 
Vanaf 394 werd de volledige uitbouw van de Kerk mogelijk. De bestaande bestuurlijke indeling van het Romeinse Rijk diende als model en als basis voor de kerkelijke inrichting. Een kerkprovincie onder leiding van een aartsbisschop kwam overeen met een administratieve Romeinse provincie. De bestuurlijke onderverdeling van een provincie, de civitas, werd het ambtsgebied van een bisschop.
 
Roger Janssen, kruisheer
pastoor-moderator pastorale eenheid Harlindis en Relindis - Maasei