DEEL 12 Harlindis en Relindis

12. Bedevaarten naar Martinus van Tours
Martinus werd omstreeks 316 geboren in Sabaria, dat gelegen was in het huidige Hongarije. Hij was de zoon van een Romein tribuun, een stafofficier in  het leger. Het grootste deel van zijn jeugd bracht hij door in Pavia, waar zijn vader in het leger diende. Martinus werd zelf ook soldaat. Uit die periode stamt het bekende verhaal van zijn ontmoeting met een bedelaar in Amiens.

Vaak werd Martinus afgebeeld als soldaat op een paard of te voet terwijl hij met zijn zwaard zijn mantel in tweeën snijdt en de helft aan een bedelaar geeft. 's Nachts verscheen Christus hem in zijn slaap, gekleed in dezelfde helft van de mantel. Onder meer door dit voorval werd Martinus het symbool van de naastenliefde en vrijgevigheid. Martinus verliet het leger, liet zich dopen en werd leerling van de H. Hilarius van Poitiers (315-367), bisschop van Poitiers. Hilarius is de patroonheilige van zwakbegaafde kinderen en wordt aangeroepen tegen reuma, veeziekten en slangen. Zijn feestdag is 13 januari. Als kerkleraar wordt hij afgebeeld met boek en pen of als bisschop met mijter en kromstaf.

Na zijn doop leefde Martinus aanvankelijk als eremiet (kluizenaar). In 360 schonk Hilarius van Poitiers hem een terrein waarop Martinus het klooster van Ligugé bouwde, acht kilometer ten zuiden van Poitiers. Het was het eerste klooster op Franse bodem. In 371  werd hij tegen zijn zin tot bisschop van Tours gekozen. Martinus is schutspatroon van het vee, in het bijzonder van paarden en ganzen. Een legende vertelt dat hij zich verborg in een ganzenstal, toen men hem bisschop van Tours wilde maken. Hij voelde zich totaal onwaardig. Maar de ganzen verraadden hem door hun gesnater en men bracht hem naar Tours, waar hij tot bisschop werd gewijd. Als bisschop leefde hij uiterst armoedig in een cel die aan de kerk was aangebouwd.

Heiligen die land ontgonnen om het christendom te kunnen brengen, werden ontginningsheiligen genoemd. Martinus was één van hen. Hij stichtte het klooster Magnum Monasterium (Marmoutier). Hij liet zich door zijn monniken vergezellen, toen hij Gallië doorkruiste, prekend, wonderen verrichtend en demonen bestrijdend. Zijn faam breidde zich over de hele christenheid uit. Hij  overleed in 397. Bij zijn dood zouden niet minder dan tweeduizend monniken zijn toegesneld om zijn uitvaart bij te wonen. Rond zijn graf verrees in de zevende eeuw een basiliek, die het centrale heiligdom van Gallië werd.

In de omgeving van Tours zouden bij Martinus' uitvaart in november opeens alle bloemen weer zijn gaan bloeien, alsof het nog nazomer was. De Franse taal kent naar aanleiding daarvan de uitdrukking: été de Saint-Martin (Sint-Maartenszomer) voor een periode laat in het najaar met nog bijna zomers weer. Overigens wordt hij in Catalonië ook verbonden met de regenboog, die aldaar Arc de Sant Marti (Sint-Maartensboog) genoemd wordt.

Als bisschop werd Martinus vaak voorgesteld met mijter en kromstaf, eventueel vergezeld door één of meer bedelaars aan wie hij geld of kleding geeft. Het zwaard ontbreekt in dat geval. Een zeldzaam attribuut is een hostie van vuur die volgens een legende boven zijn hoofd verscheen toen hij de mis las.

Martinus zou enkele wonderen hebben verricht. Zo zou hij op een dag langs een hoeve zijn gelopen waar diep verdriet heerste omdat het knechtje zich had verhangen. Maarten boog zich over het lijk en bad enkele minuten, waarna het kind weer tot leven kwam. Bij een stadspoort van Parijs zou hij een melaatse tegemoet getreden zijn en hem op het gezicht hebben gekust, tot ontsteltenis van alle aanwezigen. De zieke man was echter terstond genezen. In de Catalaanse hoofse literatuur staat hij bekend voor de legende van het Sint-Maartenszwaard, een magisch zwaard dat zijn drager onkwetsbaar maakte. Martinus passeerde een dag bij Vivardell verkleed als bedelaar. De heer van het kasteel van Vivardell ging naar binnen om een aalmoes te halen. Toen hij terugkeerde was Martinus verdwenen, maar hij had het magische zwaard achtergelaten. Met dit zwaard versloeg de kasteelheer een draak die de bevolking op de belangrijke handelsweg tussen Girona en Barcelona teisterde.

Martinus van Tours werd de beschermheilige van tientallen beroepen: soldaten, ruiters, smeden, kleermakers, bedelaars, kuipers, wijnhandelaars, aardewerkfabrikanten, bezembinders, herders, ganzenhoeders, hoefsmeden, wevers en lakenhandelaars... Hij werd aangeroepen tegen bedwateren, huiduitslag, alcoholisme, pokken, koorts, roos, wormen ... 

De mantel die hij deelde met de bedelaar werkte nog op andere manieren door. In het Latijn is mantel cappa. De ruimte waarin zijn mantel werd bewaard ging al gauw kapel heten en de bewaker de cappelanus. Een ander woord voor mantel in het Latijn is pallium en van dit woord is de term palliatieve zorg afgeleid.

In onze streken werd Martinus van Tours vaak aangeroepen tegen de armoede. Zijn beeltenis kwam ook vaak voor op armenpenningen, die door kerkelijke en stedelijke gezagsdragers aan armen werden verstrekt en ingeruild werden tegen brood. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden in België speciale postzegels uitgegeven, waarvan de opbrengst diende voor  Winterhulp, die behoeftigen door de moeilijke winter hielp en voor kinderen soepbedelingen aan scholen organiseerde. De postzegels droegen de afbeelding van de H. Martinus. Vroeger was elf november , de feestdag van Martinus overigens een bedelfeest, waarop kinderen van deur tot deur gingen. Er zijn plaatsen, waar men op 11 november strovuren aansteekt om de zegen van de heilige Martinus van Tours af te smeken over de (fruit)oogst van het volgende jaar. Sint-Maartensvuren zijn de christelijke invulling van vroegere Germaanse vuren ter ere van de god Wodan.

De grootschalige volkse beleving van Sint-Maartensvieringen kan verklaard worden door de christelijke toe-eigening van een aantal heidense gebruiken. Zo werd de herdenking van Martinus' begrafenis op 11 november aangegrepen om Sint-Martinusvuren te ontsteken. Met dit ritueel werd het begin van de winter gevierd. Ook het einde van de wijnoogst werd op dat moment gevierd en dat ging gepaard met het drinken van Sint-Martinuswijn. Een ander gebruik was het eten van de Sint-Martinusgans naar aanleiding van de jaarlijkse ganzentrek en de  opening van de ganzenjacht. Het feest van Sint-Martinus werd dus van oudsher op ruime schaal gevierd en groeide uit tot een ware kermisdag.

Een groot aantal parochies heeft de heilige Martinus als patroonheilige. In ons dekenaat kennen we de parochies Beek, Dilsen, Kessenich, Kinrooi en Meeuwen.

Roger Janssen, kruisheer
pastoor-moderator pastorale eenheid Harlindis en Relindis - Maaseik