Op verkenning in het kerkelijk verleden van Heppeneert - Deel 3: Onze-Lieve-Vrouw van Rust in Elen

In de grote vakantie onderbreken we de reeks over Harlindis en Relindis. In september vervolgen we ons relaas, te beginnen met de reeds geruime tijd aangekondigde wedstrijd. In tussentijd vertellen we in enkele afleveringen over de kerkelijke geschiedenis van Heppeneert. In de parochie Elen treft men een kapel aan, die is toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Rust. In deze kapel moeten we de oorsprong zoeken van de Mariale devotie, die sinds de negentiende eeuw in Heppeneert haar centrum heeft en wijd en zijd bekend is onder de naam van O.-L.-Vrouw van Rust.

Een Mariabeeldje spoelde aan in Elen
De volksoverlevering is de voornaamste bron die ons inlicht over de oorsprong van deze kapel. Tijdens een overstroming dreef een Mariabeeldje met de Maas mee om in Elen aan te spoelen op een zandheuvel. Zij, die het daar aantroffen, beschouwden het als een geschenk uit de hemel en begonnen het beeldje te vereren. Zo talrijk en bijzonder waren de gunsten, waarmee Maria haar bezoekers beloonde, dat dezen besloten uit dankbaarheid een kleine bidkapel te bouwen, waar het wonderbeeldje beschut zou staan en waar men meer ingetogen zou kunnen bidden dan in de open lucht. Zo ontstond er al heel spoedig een levendige godsvrucht en bijzonder op het feest van O.-L.-Vrouw Hemelvaart was er 'n grote toeloop van pelgrims. Vooral de Maasschippers kwamen Maria vereren om een voorspoedige reis te bekomen.

Tot zover de overlevering. Sommigen zijn geneigd het verhaal van de aanspoeling te aanvaarden, omdat het beeldje slechts een deel uitmaakt van een beeldengroep, die de kruisiging heeft willen voorstellen. Voor wat betreft de ouderdom en de oprichting van de Mariakapel in Elen, mogen we echter aan het verhaal geen geloof hechten. Het beeldje is een gedeelte van een eikenhouten passieretabel dat rond 1520-1530 vervaardigd werd in een Antwerps atelier. De genoemde Mariakapel daarentegen bestond reeds in 1370 als een aanzienlijk heiligdom. Op geregelde tijdstippen werd er de H. Mis gelezen. Ze was een tijdlang in het bezit van de adellijke familie Rhoe van Obsinnich, die de titel van der Capellen aan haar familienaam toevoegde. De mensen noemden de aangrenzende boerderij Hof van de kapel of Kapellenhof.

De kruisheren van Maaseik en de verering van het Mariabeeldje van Elen
In 1705 behoorde Kapellenhof toe aan de Maastrichtenaar Petrus Curingen. Op 22 april 1705 verkocht hij deze eigendom, met alle rechten en lasten en met het voorrecht om een priester te benoemen tot bediening van de kapel aan Nicolaus Willekens, prior van de Kruisheren in Maaseik, voor vierduizend Luikse gulden. Toen in 1725 de laatste rector was vertrokken, werd de bediening van de kapel door de bisschop van Luik, Georgeus Ludovicus van Bergen, verbonden aan het Kruisherenklooster van Maaseik. De kruisheren namen de verplichting op zich om er alle zaterdagen de Mis te zingen op alle Mariafeesten en te preken op de zaterdagen, wanneer deze met een feestdag samenvielen. De kruisheer, die de kapel bediende, bezat een kamer in Kapellenhof, zolang hij in Elen verbleef.

In 1726 moesten de kruisheren de zoldering en het dak van de kapel herstellen. Tevens kochten ze nieuwe gewaden van alle liturgische kleuren aan voor de eredienst. De kapel schijnt dus wel in vervallen toestand aan de kruisheren te zijn overgegaan. In datzelfde jaar kwam de aartsdiaken uit Luik persoonlijk kijken of alles in orde was. In zijn relaas over het bezoek wordt de kapel genoemd: kapel van de H. Maagd Maria, genoemd: van Vrede. De aartsdiaken vertaalde pax niet door rust maar door vrede. Hieruit zou men moeten besluiten, dat de latere Franse betiteling Notre Dame du Bon Repos een onjuiste weergave is van de oorspronkelijke benaming.

Na 1725 was er een heropleving van de oude Mariadevotie. In 1734 schonk een zekere Agnes Weyssen bij testament een akker voor het licht in de kapel van O.-L.-Vrouw en in 1752 vernieuwden de kruisheren het altaar, zoals men kan lezen op de jaarsteen, die zich bevindt in de muur van de tegenwoordige hoeve: soLI Deo et Marlae ConseCrabar (alleen aan God en aan Maria werd ik toegewijd). De kapel werd echter spoedig veel te klein om al de pelgrims te bevatten en daarom liet de Maaseiker prior Jan Vossen in 1767 een geheel nieuwe en tevens een grotere bouwen. Toen de heropleving in Elen haar toppunt bereikte, stond de Franse Revolutie voor de deur...

Roger Janssen, kruisheer
Pastoor-moderator pastorale eenheid Harlindis en Relindis - Maaseik