Overweging bij Goede Vrijdag

Het is vreemd de week tussen Palmzondag en Pasen de Goede Week te noemen. Is zo'n week goed te noemen als er alleen maar verraad, machtsmisbruik, marteling, vernedering, ter dood veroordeling en kruisiging aan de orde zijn? Niets van dit alles is goed. Want het hele rijtje sluit criminaliteit, onveiligheid, onbetrouwbaarheid en ontmenselijking in. Het hele verhaal van deze week cirkelt om Jezus van Nazareth, die in de ogen van de toenmalige gezagsdragers hun positie ondermijnde en de populaire man  was die vele mensen achter zich aan kreeg. Zijn ontwapenende leer en zijn optreden liepen vast tegen een verdedigingsmuur.​

Er bestaat een eindeloos gamma van menselijk leed. Minstens drie soorten lijden kan men daarin onderscheiden. Er bestaat een fysische, een psychische en een sociale pijn. Zuiver lichamelijke of fysische pijn is nauwelijks meetbaar vast te stellen. Er zijn kleinzerige mensen, terwijl anderen best op de tanden kunnen bijten. Niet alle mensen grijpen even vlug naar pijnstillers. Lichamelijk lijden gaat altijd gepaard met psychisch leed. Een kankerpatiënt die hevige fysische pijnen ondervindt, lijdt wellicht nog véél meer onder het besef dat haar ziekte ongeneeslijk is en dat zij haar echtgenoot en kleine kinderen moederloos zal achterlaten.
De twee voornaamste vormen van psychologisch lijden zijn de angst (bijvoorbeeld voor een operatie, een examen, het oplopen van een ernstige ziekte, het verlies van werk, enz.) en de vereenzaming (bijvoorbeeld na het verlies van een partner, een kind, ouders, een vriend of vriendin). Sociaal lijden is het kwellende besef dat men in de ogen van de maatschappij niet (meer) meetelt (bijvoorbeeld het gevoel van mislukken bij een faillissement, bijvoorbeeld het schuldgevoel na een echtscheiding, bijvoorbeeld het zich onwaardig voelen als gevolg van pestgedrag, enz.).

Jezus Christus heeft de drie vormen van lijden tegelijkertijd ervaren op het Kruis. Een fysiek doodbloeden aan toegebrachte wonden, alsmede een langzame verstikking. Het psychologisch besef van het verraad van zijn leerlingen die, op enkele vrouwen na en de leerling die hij liefhad, allen weggevlucht waren. Vlak voor zijn overlijden proefde hij zelfs de smaak van Godverlatenheid. En tenslotte de sociale schande van als banale opruier en would-be profeet terechtgesteld te worden tussen vulgaire moordenaars. Een executie die meteen ook zijn hele boodschap in diskrediet bracht. Christus stierf immers niet als een heldhaftige martelaar die tot het laatste fier getuigde van zijn geloof. Hij stierf als een gebroken man. Mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?

Opvallend is nu dat de drie genoemde vormen van lijden de  laatste eeuwen fel zijn toegenomen in onze westerse leefwereld. Lichamelijk lijden is inderdaad een historisch evoluerend fenomeen. De reden van de verheviging van het pijngevoel is volgens een aantal geleerden van psychologische aard. Hoe individualistischer de mens wordt, des te scherper concentreert hij zijn aandacht op de eigen gewaarwordingen. Een ijverige moeder heeft 'minder tijd' om met haar persoonlijke ongemakken bezig te zijn dan de celibatair,  om maar een voorbeeld te noemen.
Ook het psychologisch lijden is door de eeuwen heen fel toegenomen. Ann Stuart (1665-1714) werd in 1702 koningin van Engeland, Schotland en Ierland. Haar zeventien kinderen waren in 1702 allen reeds overleden. Voor 1800 trof men nauwelijks gezinnen aan waarin de ouders niet minstens de helft van de kinderen zagen sterven. De dood van kinderen was voor de spectaculaire vooruitgang van de medische wetenschap en van de economische welvaart een onvermijdelijke gebeurtenis, inherent aan het leven. Het verlies van een kind is voor ouders altijd een pijnlijk gebeuren geweest. Naarmate de kindersterfte in het Westen echter ging dalen, werd zij meteen ook als veel tragischer aangevoeld. Hoe meer de dokters erin slaagden kinderen te redden, hoe kwalijker men het hen nam dat ze niet alle kinderen wisten te genezen. Steeds minder ouders verliezen thans hun kind, maar men vindt er meer en meer die erdoor getekend worden. Hetzelfde geldt voor het succesvol vermijden van de dood van mensen 'in de fleur van hun leven'. De omgeving is geschokt, wanneer mensen 'voor hun tijd' heengaan. De diepte van het psychologisch leed neemt toe naarmate de frequentie ervan afneemt.
In  het psychologisch lijden zijn ook de objecten van de angst geëvolueerd. Eeuwenlang waren de mensen bang voor de gevaren die de ziel bedreigden. Thans worden de mensen de stuipen op het lijf gejaagd door de gevaren die het lichaam bedreigen. De ziel heeft plaats gemaakt voor het lichaam, de eeuwige toekomst voor het onmiddellijke en tijdelijke en de gewetensangst voor de faalangst inzake sociaal succes. Opvallend daarbij is dat de angst in het Westen met de jaren nog toeneemt. Daar worden twee redenen voor genoemd. Ten eerste, hoe verfijnder een beschaving wordt (door een rijk cultureel verleden en een gestadige technische vooruitgang), des te fragieler wordt de mens die erin leeft. Hoe meer men te verliezen heeft, des te vlugger zal men uitzien naar een veiligheidssysteem. Ten tweede worden de klassieke menselijke angstobjecten (ziekten, oud worden en dood) des te angstaanjagender naarmate men de dood niet langer ziet als een overgangsfase, maar veeleer als een eindstation. In toenemende mate wordt de westerse mens geconfronteerd met psychosomatische ziekten, depressies enz.
Met sociaal lijden wordt thans niet alleen bedoeld dat bepaalde groepen zich opzij gedrumd of vernederd voelen (bijvoorbeeld anderstaligen, mensen met een andere geaardheid, minder validen, enz.), maar ook het feit dat zelfs de 'normale' mens bevreesd is, dat hij er niet in zal slagen zichzelf waar te maken in de arena van de moderne maatschappij. Allerlei experten leggen uit hoe het lichaam eruit moet zien, welke ontspanningsvormen een must zijn en welke technieken men best beheerst.

In zoveel verschillende situaties van ons leven wordt gezegd: blijf toch bij mij. Ouders met uitgaande kinderen blijven tot diep in de nacht wakker tot hun zoon of dochter veilig thuis is. Kinderen die aan het sterfbed zitten van hun zieke vader of moeder, blijven bij hen om te waken. Zozeer zijn we verbonden met degenen van wie we houden. Bij het Kruis van Jezus stonden zijn moeder en enkele getrouwen, die bij hem bleven en hem in de  overgang van het leven naar de dood niet alleen lieten. In het aanschijn van de dood vervaagden alle vernederingen, de haat en de hoon, het geschimp en de publieke verstoting. Het waren objecten van deze kant van het leven, van fysisch, psychologisch en sociaal lijden. Over de dood heen reikte Jezus' geestelijk testament.  In ziedaar uw moeder en ziedaar uw zoon klonk Jezus' ultieme oproep om mentaal bij hem te blijven, om zijn blijde boodschap niet op te geven en de draad terug op te nemen, van zodra het rouwproces het zou toelaten. In woord en daad namelijk laten merken dat het leven gedragen wordt door de Ene, die mensen zendt om andere mensen op te tillen uit hun duisternis, uit hun verdriet, uit hun gevoel van niemand te zijn. De Ene, die volgens Jezus Christus, mensen op weg stuurt naar andere mensen om hun een mantel van eigenwaardigheid om te slaan. Jezus' oproep om de drie vormen van lijden te verlichten, stierf niet met hem op het Kruis. Ze blijft ook nu nog brenger van goed nieuws, dat wij na een dag van stille eenzaamheid op zaterdag, met Pasen willen uitbazuinen.

Roger Janssen, kruisheer
Pastoor-moderator pastorale eenheid Harlindis en Relindis - Maaseik